Ediin zasgiin usultuuruu delhiid 2-t orohnee, gehdee ene bidnii amidrald her medregdej baigaa ve?

The world in figures: Countries

Монгол улс маань дэлхийд эдийн засгийнхаа өсөлтөөр дахиад л тэргүүлэгчдийн 2-т явж байна, энэ нь бид хямралын үед сайн гүрийж, хамаг юмаа гаргахгүй гүрийснийх л байх даа. Гэвч хямралын энэ үед эдийн засаг маань долларгүй, төгрөгийн ханш ихээр унасаар байхад, хамаг ачааг ард иргэд, байгууллагууд үүрч байна. Тиймээс зах зээл сайхан болохын цагт төр засаг байгууллагуудыг зөв бодлогоор дэмжээсэй. 

Гэхдээ альваа улс орон хямралын үед л юм сурч, хүчирхэг болдог зүй тогтол байдаг. Тиймээс Монгол юутай ч энэ үеэр уул уурхайгаас гадна, мал аж ахуйг түшиглэн нилээд хүчирхэгжих л хэрэгтэй.

Top growers

Nov 18th 2013 |From The World In 2014 print edition

Africa and Asia share the honours in the top 12, but the list of the world’s fastest-growing economies in 2014 lacks a heavyweight—China, long a fixture, is absent now that it is a slower-growing, middle-income country. The top growers are here because of war (or rather peace), natural resources or gambling. South Sudan, which split from Sudan in 2011, has room to grow, supported by oil reserves. Mongolia is buoyed by a mining boom, while Sierra Leone, Turkmenistan, Timor-Leste and Zambia are favoured by what they extract from below—mainly iron ore, gas, oil and copper, respectively. Bhutan’s boon is hydroelectricity exports to India; Macau’s is its casinos. Libya and Iraq are rebuilding after conflict, though stability remains elusive. What most of these countries have in common is size, or lack of it. The fastest five will have a combined 2014 GDP of $130bn, about 1/80th of China’s economy.

From The World In 2014 print edition

tur zavsarlasnii daraahi mendchilgee

Za oird blogdoo orsongui, odoonoos haayaa medee medeelel oruulj bainaa. Ene hugatsaand ih ch zavgui yavlaa, olon turliin ch zuil hiilee, gehdee ene bugdees hamgiin ih oilgoson zuil bol yalt ch gui setgeliin amar amgalan, hund uurtuu itgeh itgeliig ugdug yum bna, tiimees odoonoos ehluuleed 7 honog bur mash saihan medee medeelliig oruulj bainaa.

Tөмрийн хүдрийн үнэ 2012.1012-2012.10.25

Төмрийн хүдрийн салбартай илүү ойрхон ажилладагийн хувьд та бүхэндээ 2 долоо хоног дутам төмрийн хүдрийн зах зээлийн үнийн мэдээг блог дээрээ нийтлэхээр төлөвлөж байна. Та бүхэнд илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл шаардлагатай бол бидэнд хандаж болно шүү.

9-р сард төмрийн хүдрийн зах зээл

Төмрийн хүдрийн Зах зээл ямар байдалтай байна вэ?   

5 сар гарснаас хойш төмрийн хүдрийн үнэ унасаар 9 сарын 6-ний өдөр тонн тутамд 88 доллар (CFR Tяньжин нөхцлөөр) болсон нь сүүлийн 3 жилийн хугацаанд тохиосон хамгийн доод үнэ байв. Энэ нь энэ жилийн хувьд одоог хүртэл хугацаанд үнэ 36% буурсан, ялангуяа 8 сард 24% буурсан гэсэн үг бөгөөд 2011 оны 10 сард үнэ 32% буурснаас хойш хугацаан дах хамгийн муу үзүүлэлт юм.  

Хятадын төмрийн хүдрийн импорт өсч байна

·         7-р сарын сүүлчээр үнэ хямд байснаас захиалга ихэссэн тул Хятадын төмрийн хүдрийн импорт 8-р сард өмнөх сарын төвшнөөс огцом өссөн байна.

·         9-р сарын 10-нд гаргасан Хятадын гаалийн урьдчилсан мэдээгээр хилээр орж ирсэн төмрийн хүдрийн хэмжээ 7-р сарын төвшнөөс 7.9%-иар огцом өсч 62.45 сая метр тонн болжээ.

·         Үүнээс үзэхэд Хятадын худалдан авагчид төмрийн хүдрийн үнэ 7-р сарын сүүл үед хангалттай хэмжээнд буурсан гэж үзээд захиалгаа нэмэгдүүлсэн байна.

-          Өмнө нь илүү өндөр үнээр материал худалдан авч байсан зах зээлийн оролцогчид ерөнхий зардлаа бууруулах үүднээс хямд үнэ бүхий тээвэрлэгдэн ирсэн түүхий эдийг илүүтэй худалдан авч байсан байх боломжтой.

·         Metal Bulletin-ий 62%-ийн төмрийн (Fe) агуулгатай Төмрийн Хүдрийн Индекс 7-р сарын 31-ний байдлаар нэг тонн нь 118.36 ам. доллар (CFR China – ачих боомт хүртлэх тээвэр, ачилт болон Хятадын боомт хүртэл тээврийн зардлыг оруулан) байсан нь өмнөх сарынхаас 12.6%-иар бага байна.

·         Гэсэн хэдий ч төмрийн хүдрийн спот үнэ улам доошилж 9-р сарын 6-ны байдлаар гурван жилийн хамгийн доод төвшинд хүрэн CFR 88 ам. доллар/тонн болсон байна.

-          9-р сард импорт цаашид өсөх боломжтой байгаа бөгөөд ингэсэн тохиолдолд үнийн өсөлтөд бас дэмжлэг болно .

·         2012 оны эхний найман сарын байдлаар нийт хилээр орж ирсэн төмрийн хүдрийн хэмжээ 486 сая метр тонн болсон нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 8.7%-иар өсчээ.

 Хятадууд зүгээр суусангүй, гэвч энэ нь бодит ажил болох нь болоогүй л байна.

Гэхдээ дээр дурьдсан хугацаанаас хойш хэд хэдэн ахиц дэвшил гарсан бөгөөд энэ нь төмрийн хүдрийн салбарын хэтийн төлөвт нааштай хандлага гарч болохыг харуулж байна.

§  9 сарын 6: Европын Төв Банкны (цаашид “ЕТБ” гэх) Ерөнхийлөгч Марио Драги нааштай мэдэгдэл хийв.

§  Мөнгөний нэг бодлоготой байх, еврог хамгаалахын тулд ЕТБ эрхийнхээ хүрээнд шаардлагатай бүх арга хэмжээг авна гэж Драги мэдэгдэв.            

§  9 сарын 6: БНХАУ-ын Засгийн газар 800сая+ юанийн стимуляцийн багцын талаарх дэлгэрэнгүйг гаргав.

§  9 сарын 10: Энэтхэг төмрийн хүдрийн олборлолтод шууд хориг тавьсан тухай зарлав.

§  Хятадын гангийн үйлдвэрүүд дэх төмрийн хүдрийн нөөц буурч байна.

§  Хятадын төмрийн хүдрийн усан замын импорт өсч байна.

Төмрийн хүдрийн үнэ ийм доод түвшинд хүрч, Хятадын төмрийн хүдрийн үйлдвэрлэлийн зардал ихээхэн нэмэгдсэн явдал төмрийн хүдрийн үнэ өсөхөд дэмжлэг болсон. Төмрийн хүдрийн тонн тутмын үнэ 88 доллар байхад төмрийн хүдэр үйлдвэрлэгчдийн дунджаар 40%-д үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ нь хасах (-) гарна.

Ийм төрөл бүрийн хүчин зүйлийн нөлөөгөөр ойрын хэдэн өдрүүдэд төмрийн хүдрийн үнэ өсч, тонн тутамд 100 доллар (CFR Tяньжин нөхцлөөр)-аас дээш болов.   Forward pricing одоогоор 1 тонныг 106-107 ам.доллараар худалдаалж байна.

Хятадын стимуляцийн төлөвлөгөө

§  9 сарын 5-нд Үндэсний хөгжил, шинэчлэлийн хороо (цаашид “ҮХШХ” гэх) 19 хотын  төмөр замын транзитийн 25 төслийг батлав.

§  Үүнд Шэнжэн, Нинбо, Гуанжу, Тяньжин зэрэг эргийн хотууд ороод зогсохгүй Шиан, Чендау, Тайюэнь зэрэг төвийн хотууд багтана. Нийт хөрөнгө оруулалтын хэмжээ 800 тэрбум юанаас доошгүй байна.

§  ҮХШХ-ийн харьяа China Association of Metros-ийн мэдээлснээр Хятадын метроны системийн нийт урт 2020 он гэхэд одоогийнхоосоо 4,3 дахин урт буюу 7,000км хүрнэ.

§  9 сарын 6-нд ҮХШХ хөрөнгө оруулалтын 20 төслийг баталсан бөгөөд үүний 13 нь нийт 2,000км гаруй урттай замын төслүүд байна.

§  Эдгээр замын төслүүдийн ихэнх нь Чинхай, Шинжиан, Хунан зэрэг төвийн болон баруун бүсүүдэд байршилтай байна. Мөн хэд хэдэн контэйнер ачих буулгах зогсоол, навигацийн /усан замын/ сувгийн төслүүд батлагдсан байна.

§  9 сар гарснаас хойш Гуанжу, Ханжоу, Бээжин, Шанхай зэрэг томоохон хотуудад газрын нийлүүлэлт нэмэгдсэн.

§  9 сарын 3-нд Гуанжу 4 газар худалдсан. Бээжин 9 сард нийт 1,7mm² талбай бүхий оршин суух зориулалттай 14 газрыг оролцуулан 27 газар худалдана. Шанхай нийт 0,9mm² талбай бүхий 26 газрыг 9 сард нийлүүлнэ. Ханжоу нийт 0,85 mm² талбай бүхий 26 газрыг худалдах газрын жагсаалтанд оруулжээ. Уг жагсаалтанд оршин суух зориулалтын 11 газар, холимог зориулалтын 4 газар, худалдаа арилжааны зориулалттай 9 газар, нийтийн зориулалттай 1 газар, аялал жуулчлалын зориулалттай 1 газар багтсан байна.

§  Төв засгийн газраас газар худалдаалах явдлыг ойрын үед нэмэгдүүлсэн нь шинэ орон байр нийлүүлэх шинэ бодлогод үндэслэсэн.

§ Энэхүү бодлогын зохицуулалт/стимуляцийн 2 дахь үе нь (5 сарын дунд үеэс 7 сарын эхэн хүртэл үргэлжилсэн нэг дэх үеийн дараах) 2 зүйлд голлон анхаарна. Үүнд: хот суурин газрын дэд бүтцийг сайжруулах болон газрын нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх.

 

Энэтхэг улс төмрийн хүдрийн олборлолтод хориг тавив

·         9-р сарын 10-нд Гоа мужийн Ахлах сайд (мужийн засаг захиргааны тэргүүлэгч) тус муж дахь нүүрс олборлох бүх үйл ажиллагааг (жилд 40-45 сая метр тонн нүүрс экспортлодог) хууль бус олборололтын байдлыг бүрэн хянан шалгаж дуустал зогсоолоо.

-          Энэхүү хориг нь 1-3 сарын хугацаанд үргэлжлэх бөгөөд цаашид сунгагдах магадлалтай

·         Энэтхэгт энэ үеэр борооны улирал тохиож байгаа тул дэлхийн төмрийн хүдрийн зах зээлд шууд нөлөө үзүүлэхгүй гэж үзэж байна.

·         Гэсэн хэдий ч тус муж нь 10-р сарын сүүлч гэхэд экспортоо сэргээнэ гэж үзэж байгаа, учир нь хориг тэр хүртэл үргэлжилвэл мужийн экспортод эрсдэл учруулах боломжтой. Хэрэв уг хориг цаашид үргэлжилсэн тохиолдолд 40-45 сая метр тонн нь дэлхийн далайгаар тээвэрлэгдэх нүүрсний зах зээлийн   ̴4%-тай тэнцэх тул төмрийн хүдрийн үнийг нэмэгдүүлэх бас нэг хүчин зүйл болно гэж үзэж болно.

Хятадын төмрийн хүдэр боловсруулах үйлдвэрүүдийн түүхий эдийн нөөц багасч байна

·         Өнгөрсөн сарын туршид Хятадын боловсруулах үйлдвэрүүдийн төмрийн хүдрийн нөөц багасч өнөөгийн байдлаар хэвийн төвшнөөс доошлоод байна.

·         Mysteel-ийн мэдээнээ үзэхэд Хятадын жижиг-дунд үйлдвэрүүд өнөөгийн байдлаар (<5 19="19" 2011="2011" 26="26" 36="36" 7="7" 9="9" font="font">

·         Mysteel-ийн судалгаанд мөн томоохон үйлдвэрүүд (>4 сая метр тонн) 34 хоногийн түүхий эдийн нөөцтэй байгаа бол жижиг үйлдвэрүүд (<2 12="12" 17="17" 43="43" font="font">

·         Үүнээс гадна саяхан хийгдсэн судалгаанаас үзэхэд Хятад улсад зээлийн олдоц багассанаар худалдаалагчдийн нөөц мөн нилээд хэмжээгээр багассан байна.

·         Зах зээлийн байдал сайжрахад гангийн үйлдвэрүүд дахин түүхий эд нөөцлөж эхэлснээр үнийн өсөлтөнд мөн нөлөөлнө гэж үзэж байна. 

 

Хятадын төмрийн хүдрийн үйлдвэрлэлийн зардал нэмэгдэж байна.

§  Хятадын төмрийн хүдэр үйлдвэрлэлийн зардлууд их хэмжээгээр өссөн. Үүнд нөлөөлөх бүтцийн хүчин зүйлсэд Хятадын бага оврын уурхайнууд, бага агуулгатай хүдрийг эрчимтэй боловсруулах шаардлага, гүнд байгаа хүдрийн биетүүдийг ашиглах зарим уурхайнуудын хэрэгцээ, болон зарим нарийн нийлмэл хүдрийн  химийн шинж чанарууд багтана.

§  Илүү сайн байрлалтай уурхайнуудын хувьд ч гэсэн зардал өндөр болсон. 2011 онд, том ил уурхайнууд нь (Хятадын стандартуудын дагуу) RMB-ийн харьцаагаар, жилээс жилд 7-9 % өссөн.

·         Мөнгөн тэмдэгтийг өндөр үнэлсний нөлөөгөөр, US долларын харьцаагаар 12-14% хүртэл өөрчлөгдөөд байна.

§  Өндөр зардалд хүргэсэн бусад гол зарим зүйлсэд дараахь багтана:

·         Хүдрийн агуулгын бууралт бүтээмжид хурдацтай тархаж байгаа ба энэ нь бага агуулгатай хүдэр (<2 e="e" span="span"> болон түүнчлэн (<10 e="e" span="span">ядуу хүдэр ашиглахад хүргэсэн.

·         Зардлын инфляци – уул уурхайн хөдөлмөр, цахилгаан, дизелийн үнэ маш ихээр нэмэгдсэн.

·         Төмрийн хүдрийн олборлолтонд хэрэглэгдэх асар их татвар, хураамжууд нэмэгдсэн -Хятадын Металлургийн уурхайн холбооноос, татварууд үйлдвэрлэлийн зардлын 20-30%-аас дээш дундажтай байна гэж тооцож байна. Эдгээрт дараах багтана:

§  Төв засгийн газраас ноогдуулсан 1.80$-3.20$/тонн ROM (боловсруулаагүй хүдэр)-ийн төмрийн хүдрийн баялгийн татвар нь баяжмалын тонн тутмыг хэмжихэд 3.5-ын үзүүлэлтээр 10 (эсвэл түүнээс дээш) хүртэл нэмэгдэж байна.

§  Орон нутгийн засгийн газраас төмрийн хүдрийн уурхайнуудад ноогдуулах  татварын15 категори, үүнд хөрс, усны төлбөр болон уурхайн аврах ажлын төлбөр багтана.

 

 §  Metalytics-ээс гаргасан тооцоогоор, Хятадын дотоодын баяжмалын үйлдвэрлэлийн эхний 25% -д нь зардал дунджаар 95$US/тон байна,  ~40%-д $120/тон хүртэлхи дундаж зардалтай, 17%-д дунджаар $135/тон хүртэл байна. 10%-аас дээш хувьд 150 $US эсвэл түүнээс арай илүү дундажтай байхад хамгийн сүүлийн 5% нь 150$/т-аас дээш зардалтай байна.

§  Хятадын дотоодын төмрийн хүдрийн үйлдвэрлэлийн өндөр зардалтай бүтэц одоогоор хамгийн хязгаарт тулаад байна. Дараагийн таваас арван жилүүдэд олон улсын зах зээлд илүү өрсөлдөөнтэй нийлүүлэлт боломжтой болвол, муруйны өндөр цэг дэхь дотоодын үйлдвэрийн хэсгүүд – бага агуулга, далд бүтэц, болон бусад бүтцийн өндөр зардалтай үйл ажиллагааг халах болно.

·         Ялангуяа BHP, Rio Tinto, FMG зэргээс зарласан гол өргөтгөлүүд нь зардлын муруйг их хэмжээгээр тэнцүүлэхээр байна.

§  Үүнийг үл харгалзан, дээшилж байгаа зардлын дарамтын суурь болох хүчин зүйлс хэвээр байх бөгөөд улам эрчимжих болно:

·         Ашиглагдаад дуусч байгаа ордууд нь агуулгыг тасралтгүй тогтмол бууруулна.

·         Эдийн засгийн хэмжүүр өсөхөд, хөдөлмөрийн зардал нэмэгдэн, эрчим хүч, түлшний зардлууд өсөн нэмэгдсээр байх болно.

§  Үр нөлөөтэй сайжруулалт болон хөрөнгө оруулалт нь тухайн зардлын инфляцын эсрэг байж болох хэдий ч үйлдвэрийн өндөр хэмжээнд хуваагдсан бүтэц нь сайжруулалтад саад хийх болно.

§  Хятадын мөнгөн тэмдэгтийн өндөр үнэлгээг тогтоосноор, USD –дахь зардлыг нэмэгдүүлэн, өрсөлдөөнт чадварыг бууруулах ба ялангуяа Австрали долларыг үнэгүйдүүлнэ. Газар ашиглалт, байгаль орчны нөлөө, болон орон нутгийн засгийн газрын орлогыг өсгөх хэрэгцээ шаардлага нь янз бүрийн татвар, хураамж, төлбөрийг нэмэгдүүлэх магадлалтай. 

Хүний амьдралын утга учир-- Очир огтлогч номоос

Өгхүй хэмээвээс өөртөө байгаа бүгдийг өгмой
Өргөхүй хэмээвээс бусдын төлөө сайныг үйлдмой
Тэвчхүй хэмээвээс уур хилэнг дарахыг хэлмой
Хичээхүй хэмээвээс сайныг арвитгах баяр болъю
Тогтхуй гэвээс муу бодлоос ангид нэгэн цэг болъю
Үзэхүй гэвээс үнэнийг ялгаж харъю
Хайрлахуй гэвээс хамаг амьтныг хайрлах

Өгөхүй нь баялгийг авчирмой, өргөхүй сайн ертөнц ирмой
Тэвчхүй нь сайхныг авчирмой, хичээхүй эрхэм дээдийг төрүүлмой
Тогтхуйг энхийг авчирмой, үзхүйгээс эрх чөлөө төрмой
Хайрлахаас хүмүүн бүхний хүсэл бүхэн бүтмой.

Энэ долоон чанарыг бүгдийг авч
Эгнэгт өөртөө шингээсэн хүмүүн
Ертөнцийг хамгаалагчаас ч илүү
Ер бусын эрдмийн сан болмой.

Амьдрал сайхан шүү

Чи хүчтэй.
Яагаад гэвэл чи сул талуудаа мэднэ.
Чи үзэсгэлэнтэй.
Яагаад гэвэл чи төгс биш биеэ хайрладаг..
Чи зоригтой.
Яагаад гэвэл чи сөрөг төсөөллөөсөө айж ухардаггүй.
Чи хайрлаж чаддаг.
Яагаад гэвэл чи хэн нэгнийг үзэн ядаж үзсэн.
Чи инээж чаддаг.
Яагаад гэвэл чи гуниглах ямар байдгийг мэддэг.
Хүчтэй, үзэсгэлэнтэй, зоригтой, хайрлаж, инээж чаддаг

Уул уурхайн бүтээгдэхүүний борлуулалт

Уул уурхайн бүтээгдэхүүний борлуулалт гэдэг бол Монголд шинэ гарч ирсэн мэргэжилүүдийн нэг, гэхдээ үүнийг 3 жил хийсний хувьд сурч авсан зүйлээ сийрүүлэхээр шийдэв. Монголд хамгийн өргөн байгаа уул уурхайн бүтээгдэхүүн бол мэдээж нүүрс, дараа нь зэс, төмрийн хүдэр гэх мэт. Миний хувьд төмрийн хүдэр борлуулж байсан ба энэ бүтээгдэхүүн маань нүүрсний адил гангийн үйлдвэрт хэрэглэгддэг тул Монгол хамгийн хэрэгцээтэй, бас ур чадвар шаардсан ажлуудын нэг гэж ойлгодог. Ингээд та бүхэнтэй мэдлэгээ хуваалцъя.

1.      Эхлээд борлуулалт хийх гэж байгаа хүн юу борлуулах гэж байгаа, энэ борлуулах гэж байгаа зүйлээр ямар бүтээгдэхүүнүүд хийдгийг хамгийн сайн ойлгох шаардлагатай. Манайхан төмрийн хүдэр, нүүрс тонн нь 200-300 доллар байхад манайхан 100 хүрэхгүй доллараар зараад байна зарим нь аман дээрээ 38 доллараар зараад байна гэдэг. Гэтэл энэ чинь ялгаатай, чухам ямар ялгаа байдгийг, яагаад ийм үнийн зөрүү байдгийн бид маш сайн мэдэх учиртай. Жишээ нь төмрийн хүдэр бол олон төрөл байдаг, тэр нь шууд ган хайлуулах зуух руу ордоггүй, төмрийн хүдрээр синтер, хорголжин гэсэн бүтээгдэхүүн хийж тэр нь зуух руу орохдоо тодорхой орцоох ордог, зуух бүрийн холих орц өөр байна. Нүүрсний хувьд нүүрс өөрөө 13 төрөл, түүнээс хамгийн өргөн хэрэглээтэй нь коксжих нүүрс нь гэхэд угааж, дараа нь кокс химийн үйлдвэрт боловсруулж ган хайлуулах зуух руу орно. Харин үүний дараа энэ мэдээллийг ашиглан одоогоор түүхийгээр нь зарж байгаач цаашид  ямар бүтээгдэхүүн болгож борлуулах нь ашигтай талаар судлах нь маркетинг юм. Хэдийгээр угаасан нүүрс болон, нойтноор баяжуулсан төмрийн хүдэр үнэ өндөр байдаг ч тэд өөрийн давуу тал, сул талтайг бас зайлшгүй харгалзах шаардлагатай. Учир нь дээрхи бүтээгдэхүүн өвөл хөлддөг, өвөл тээвэрлэж болдоггүй байна. Энержи Ресурсийг хар.

2.      Дараагийн асуудал бол бүтээгдэхүүний зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлт. Үнэ бол яах аргагүй эрэлт, нийлүүлэлтээс шалтгаална. Хоёр жишээ татъя, нэгдүгээр жишээ нь , Өмнөговийн уурхайнуудын зах зээл олон гангийн үйлдвэртэй бол өрсөлдөөн ихтэй, худалдан авагч ихтэй, үнээ өсгөх боломж ихтэй, гэвч энэ боломжийг ойр хавийн уурхайнууд андахгүй, таньтай өрсөж үйлдвэрлэж борлуулж эхэлнэ, нийлүүлэлтийг чинь ихэсгээд ирэхээр таны үнэ улам л унаад байх болно. Хоёр дахь жишээ нь, өвөрмөц шинэ зах зээлүүд, энэ бол цөөн гангийн үйлдвэртэй, гэвч тэдгээр нь 1-3 бол хоорондоо хуйвалдаад үнэ өсгөхгүй тоглоомыг зохионо, гэхдээ тэр зах зээлд 4 дэх гангийн үйлдвэр, 5 дахь гангийн үйлдвэр гарч ирж л таараа, тэд өрсөлдөөнийг бий болгоод энэ зах зээл цаашид сайн үнэтэй сайхан зах зээл болж хувирна. Гэхдээ тэр хүртэл маш сайн тунг нь тааруулахгүй бол болохгүй.

3.      Бидний хувьд цөөн гангийн үйлдвэртэй зах зээлд тоглодог. Бидний амссан туршлага бол 2 тал хоёул хожихгүй бол тоглоом хэцүүдэхийг мэдэрсэн. Бид хооронд нь өрсөлдүүлэн, тогтворгүй үнийн бодлого баримталж, зах зээлийн үнэ хамгийн гайгүй байхад үнээ маш сайн болгосон. Гэтэл айлууд мэдээж дургүйцэнэ, тэгээд хоёр том гангийн үйлдвэр өрсөрдөгчид мөртлөө нэгдээд салахгүй болсон, түүнээс хойш хүссэн үнээрээ тоглолт хийдэг болсон.

4.      Мөн Хятадууд манай уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг эхлээд дажгүй санал тавьж биднийг хөл дээр нь босгодог, бидний үйлдвэрлэлийн хэмжээг өсгөдөг, дотоодынх нь үнээс жаахан өндөр байсан ч авсаар байдаг. Шалтгаан нь дотоодынх нь үйлдвэрлэгчид одоогоор импортын баяжмалын үнээс хямд байгаа ч хэрэв импортын баяжмал байхгүй бол тэдний үнэ үүнээс ч өндөр болохоос сэргийлж байгаа юм. Гэвч үйлдвэрлэлийн хэмжээ боломжийн хэмжээнд хүрсэн бол түүний дараа жинхэнэ тоглолт эхэлдэг. Учир нь ийм их үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг зарж л таараа гээд, үнийг буулгаж эхэлнэ. Энэ үед дотоод, гадаадын үнэ ойртож ирээд, гадаад нь ч багасна, дотоод нь ч багасна гэсэн дүрэм үйлчилж, жинхэнэ өрсөлдөөн үүснэ. Тэгэхээр гангийн үйлдвэрүүдийг хэзээ ч цатгалан байлгаж болохгүй, өлсгөлөн байлгах нь л зүйтэй. Үүнтэй холбоотой нэг уул уурхайд ойрхон нэг жишээ татъя, хэрэв та машины дугуй авдаг байлаа гэж бодъё. Нэг айлаас хямдаар авдаг байлаа, гэхдээ та жаахан үнэтэй боловч чанартай айлаас авч эхэлбэл эхэндээ хямдаар нийлүүлж байгаа айл чинь яагаад үнэтэйгээс авч байгаа юм бэ? Манайхаас ав гэнэ. Харин үнэтэй нийлүүлдэг айл ашигтайг мэдээд, олонг нийлүүлэхийн тул нэг бол чанараа сайжруулна, нөгөө бол үнээ багасгана, эсвэл өөр хөнгөлөлт үзүүлнэ, энэ үед хямд айлд та энэ хар танайх ч гэсэн гээд хооронд өрсөлдүүлдэг биз дээ. Үүнтэй яг ижил.

5.      За энэ үед ямар арга хэмжээ авах вэ гэвэл BHP, Rio Tinto  зэрэг аврагууд бол бага үнээр Хятадын зах зээлд орж, өөрсдөөсөө хараат болгоод, авахаас өөр аргагүй болсон тэр үед нь л тоглолтоо эхлүүлсэн байдгийн. Энэ аргийг Хятадууд сүрхий суралцан, манай дээр хэрэглээд байгаа санагддын. Тиймээс шинэ зах зээл рүү орж байгаа бол та боломжийн үнээр эхлүүлэн гол нь тогтвортой нийлүүлэх л чухал болно.

6.      Мөн болж өгвөл 3 гангийн үйлдвэрийг баттай араанд нь хийж аваад, холоос авч байгаа айлуудадыг маркетинг хийх байдлаар оруулж ирэх хэрэгтэй. Энэ үед л тоглолт эхлэх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол хараат байх угаасаа аюултай байдаг түүнээс хамгаалах арга хэмжээг ашиг багатай ч хийх ёстой, ингэж байж л худалдан авагчийн тоог нэмэгдүүлж чадна. Хятадууд эрсдэл хийх угаасаа дургүй хүмүүс тиймээс жижиг үйлдвэрүүд бидэнд итгэхгүй, өөрсөддөө итгэхгүй байх явдал байнга шүү дээ.

7.      Уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортын явцад тээвэр маш чухал. Монголын бүтээгдэхүүний онцлог бол Хятад доторхи тээврийн зардал маш өндөр, тиймээс манай хямд гэж байгаа үнэ, гангийн үйлдвэр дээр очихоор маш өндөр, алт шиг үнээр л очино. Тиймээс  тээврийн өрсөлдөөнт байдал, үүнд гарч ирдэг орон нутгийн дарга нарыг лоббидох чадвартай гангийн үйлдвэрүүдийг оруулж ирэх нь маш чухал. Миний амсаж байсан туршлага бол шинэ айл орж ирэх гэхээр хуучин айл нь тээврийн компаниудаа дарамтлан шинэ айлд тээврийн машин олдохгүй байдал үүсгэн боох явдал. Мөн шинэ компаниудад гадаад тээврийн эрхээ өгөхгүйгээр хамгаалж, аль болох их өртгийг нутаг дэвсгэртээ шингээх явдал байлаа.

8.      Экспортод хилийн асуудал маш чухал. Хил нээлттэй, асуудалгүй ажиллаж байж л экспорт хэвийн байна. Өмнөговьд бол сүүлийн үед гангийн үйлдвэр дургүйгээ хүртэл хил хаачих явдал байнга гардаг.

9.      Дараагийн асуудал бол гангийн үйлдвэртэй маш сайн харилцаатай байх хэрэгтэй. Энэ бол бизнесийн наад захын мэт дүрэм боловч зарим үед маш үгүйлэгддэг зүйл юм. Тэгэхээр техник тоног төхөөрөмжөөс илүү харилцаандаа хөрөнгө оруулах хамгийн чухал болохыг хамгаас их мэдэрдэг шүү.

10.   Зах зээл ямар байгааг хэн ч мэдэрч чадахгүй ч мэдрэмж бол чухал байдаг, бага үнэ, сайн үнэ аль алинд нь шантрахгүйгээр, хэт их ач холбогдол өгч худалдан авагчаа гомдоохгүй байх сэтгэлийн тэнхээ, зориг тэвчээр бол борлуулагч хүнд туйлаас хэрэгтэй байдгийг мэдэрсэн шүү. Зарим үед үнэ өндөр байхад гэрээ хийчихээд дараа нь экспорт эхлэхэд үнэ бууж байхад худалдан авагчид хэцүү байна. Энэ үед манайх хожлоо, за нэг гайгүйдээ гэж бодож байхад, дараагийн удаа худалдан авагч маань ямар нэг байдлаар үнээ буулгахад бид үүнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байх нь бас л хэцүү юм билээ. Гэхдээ таньд зориг байхад та чаднаа.

11.    

Ингээд энэ бол зөвхөн санаанд орсон зүйл бөгөөд, хамгийн гол нь хийж үзэж байж л хамгийн сайн ойлгоно доо. Тийм ч болохоор хурдан экспорт эхлээсээ, асуудал гарах бүрд би олон зүйл суралуаж байгаадаа баярлах юм даа.